HAM

Hak asasi manusia, cenah. Hak anu dipiboga ku tiap jalma ti barang borojol ka alam dunya nepi ka asup ka liang kubur. Teu beunang diganggu ku sasaha, teu ku nagara. Hak nu ieu mah pikeun sasaha, teu sangsara teu kawasa. Ngalanggar HAM, ngalanggar rénghap jalma. 

Sakumaha nu kaunggel dina Undang-Undang Dasar Negara Republik Indonesia taun 1945, réa pasal nu nyebutkeun ngeunaan hak asasi tiap jalma. Ti mimiti ngeunaan kayakinan nepi ka masalah ékonomi. Samalah, ku PBB ogé kapanan geus diikrarkeun tanggal 10 Désember 1948. Jadi, perkara HAM mah geus cukup kuat dadasarna.

Nepi wéh, HAM téh ka urang lembur nu balilu taya kanyaho. Dihartikeun sahinasna tangtuna ogé, da bongan taya sosialisasi ti huluwotanna. Ceuk, urang lembur siga uing, nyiwit budak sakola nu baong kaliwat saking, kaasup ngalanggar HAM. Bisa lapor ka pulisi, satuluyna nu nyiwitna dibérok. Kaasup ngusap budak nu bener ngerjakeun péér. Kapanan ku barudak ayeuna mah sok dihartikeun séjén. Nyiwit, ngusap, nalipak, nakol téh. Komo di sakola, nu kasebut kontak fisik, paantel kulit guru jeung siswa, aya kalana dipahing. Bisi ngalanggar HAM. Heuheu, guru ogé jadi réa kasieun. 

Lah, di sakola téh ayeuna mah réa karémpan. Kudu aya diklat sakabéh guru ngeunaan watesan HAM. Da ceuk uing, ayeuna mah watesanana téh can puguh. Kumaha nyanghareupan budak nu bawaan ti imahna mantangul, da sigana teu cukup ku omongan. Kétang, boa ku omongan gé ngalanggar HAM, atawa dituduh "mencemarkan nama baik". Heueuh, ti saprak HAM ramé di lembur uing, asa duk-dek alam dunya téh. Kaasup di sakola. Rék kitu, salah, rék kieu, sieun. Antukna, urang lembur uing nu ceuk basa Sosiologina mah gemeinschaft, jadi gesselschaft. Urusan dia kuma dia, kami mah ngurus urusan kami baé.

Da ku sabab HAM geus jadi wangkongan di warung kopi, teu anéh deui dina warta televisi loba barudak nu tawuran téh. Saliwat, keun wé da aya hak pikeun jalma ngabudalkeun éksprésina. Ngan, nu anéh, mun aya siswa nu tawuran bet nyalahkeun sakola. Geus puguh ceuk uing ogé ayeuna mah di sakola ogé duk-dek. Komo mun kolot geus pipilueun, atuh ahirna mah jadi tawuran antar kampung. Sigana, pada-pada kalanggar HAM-na. 

Sakola disalahkeun ku sakabéhna ngeunaan tawuran budak, teu anéh ahirna mah. Malah aya nu nyebut, kurikulumna kudu dirobah, ngindung ka waktu. Nya kudu ari masalah éta mah, maenya rék cicing di tempat. Ngan, naha masalah tawuran patali jeung loba-saeutikna jam pelajaran di sakola? Mun kurikulum teu bisa disalahkeun, nya pasti guruna. Da dina kurikulumna mah geuning aya pendidikan karakter. Nya, omongan uing di awal laksanakeun. Ayakeun diklat ngeunaan watesan HAM. 

Kumaha atuh mun geus kieu? Rék silisalahkeun waé nu taya pamustunganana? Ulah meureun nya. Hiji wéh, siliajénan. Saling menghargai. Guru ka siswa, jeung sabalikna. Mun guru embung dicerek alatan ngalanggar HAM siswa, nya meureun siswana ulah ngalanggar aturan.  Pan gampang? Sigana bakal aya nu ngajawab, gampang nyarita mah! Lah, naon héséna dilaksanakeun, da pan nu disebut guru ayeuna mah nu tuhu ngaping jeung ngagali kamampuh siswana. Sigana moal aya guru nu nitah tawuran, atawa nitah ngomong kasar. Mun siswa embung dicarékan di kelas, nya ulah ngalanggar aturan. Da mun hirup teu maké aturan, moal aya nu disebut nagara Indonésia. 

Tong nyalahkeun HAM ogé, da tiap jalma téh boga kahayang. Tapi, lamun HAM-na ngalanggar HAM jalma  séjén, éta nu ulah. Balik deui, siliajénan. Saling menghargai. Cag.

Ujian Nasional, Takut?

Ujian nasional 2013 memang masih lama. Tapi, tak terasa loh, tahu-tahu ia sudah di depan mata. Kalau sudah begitu, siap? Siapkah menerima kenyataan tidak lulus? So, kalau tak mau gagal, siap dari sekarang adalah hal terbaik.

Menurut berita dari Kemdikbud, tahun 2013 Ujian Nasional (UN) tetap dilaksanakan. UN masih dijadikan salahsatu syarat kelulusan siswa dari satuan pendidikan. Kalau tahun 2012 kemarin bobotnya 60% dan 40%-nya akumulasi nilai LHBS dan nilai ujian sekolah, mungkin tahun 2013 formula tersebut tidak akan berubah. Artinya, UN bukan satu-satunya syarat kelulusan.

Hanya yang membedakan, tahun 2013 kemungkinan variasi soal tidak hanya 5, tapi 20! Artinya, bila di satu ruangan ada 20 peserta, mereka akan mengerjakan soal yang berbeda. Menurut Pak Menteri, kekhusukan peserta ujian dalam mengerjakan soal akan lebih meningkat. Ehm,standarnya meningkat.

Masih menurut Kemdikbud, nilai standar pun kemungkinan akan naik. Dari semula 5,5 menjadi 6. Tapi itu masih kajian. Kemungkinan kedua, nilai standar kelulusan tetap 5,5 tapi tingkat kesukaran soal yang meningkat. Semula, prosentase soal adalah 10% mudah, 80% sedang, dan 10% sukar. Kemungkinan nanti 10% mudah, 70% sedang, dan 20% sukar. Well, that's good news!

Mengingat banyak hal yang harus disiapkan, ada baiknya kita nyicil bacaan, latihan, dan sebagainya. Ingat, sehari selembar benang.... Kalu tidak begitu, Sistem Kebut Semalam akan terasa berat. Akhirnya, kita tahu sendiri....

Lupakan tentang standardisasi kota dan kampung, karena toh kita yang berada di kampung mempunyai standar isi yang sama.. Tinggal bagaimana kita menyikapinya dengan bijak dan serius. UN memang masih menjadi momok yang menakutkan, tak peduli orang kota atau kampung. Ya, ketakutan pun sama. Alangkah baiknya jika ketakutan itu kita jadikan senjata untuk berhati-hati dalam mengerjakan soal, hingga hasil yang kita inginkan tercapai. 

Jangan takut menghadapi ujian!

KOCAP KECAP KIKICEUPAN

Basa kuring munggaran nincak dampal di ieu sakola, teu kasawang bakal pikumahaeun. Harita mah nu aya dina pikiran téh ngan kasieun. Sieun teu betah pédah kuring mah jalma anu hésé guyub, atawa sieun dijejeleh pédah awak anu leutik.

Mun teu salah harita téh tanggal 7 Juli 2006, kuring ngaliwat ka kantor OSIS. Tataraeun, ngan harita mah bakat ku taya gawé pédah paraguru nuju aya rapat. Di payuneun kantor OSIS, aya mading. Salasahiji tulisan anu dipasang téh nya éta sajak karya Surachman R.M., judulna téh Lagu Paturay. Ujug-ujug kapincut kuring téh, basa maca padalisan kahiji anu unina kieu, soara nyawa kari sakésétan napas biola. Beu! Éta  ungkara mani nanceb kana haté. Sora biola anu sok mépéndé sakaligus ngagerihan haté ku pangarang disawandakeun jeung saora nyawa. Tingggal, ngék! paragat nyawa! Ti harita kuring jadi bogoh kana karya sastra, utamana sajak. Di pabukon, kuring maca sababaraha sajak Sunda. Timimiti nu ngagerihan haté siga sajak Lagu Paturay, nepi ka nu ngencarkeun pikiran sabébas-bébasna siga Sajak Dongéng Si Ujang-na Godi Suwarna.

Tina resep maca, kuring jadi aya kereteg hayang mudalkeun eusi hate ngaliwatan sajak. Ngébréhkeun rasa anu nyaliara jero dada.

Tapi, pulpén anu geus antel kana keretas téh teu daekkeun maju. Duh, kumaha ieu téh? Sugan téh énténg nulis sajak téh. Pikeun kuring sahenteuna. Ti mana kudu ngamimitian nulis,  jeung naon kekecapan anu bisa nyuluran kereteg haté. Ku héséna ngedalkeun eusi pikir jadi tulisan, antukna kuring jadi arang maca. Ka pabukon mun aya tugas wungkul, maca mading geus tara. Sumanget anu kungsi ngagedur harita mah les wéh.

            Basa pangajaran basa Sunda bulan kamari matérina téh ngaregepkeun sajak, teu kahaja kuring maca sajak Pipuisieun nu Narumpi beunang Wahyu Wibisana. Cék kuring mah pangarang téh béakeun ideu. Tapi, pinterna téh, éta béakeun ideu téh justru jadi ideu! Bisa kitu! Atuh jorojoy aya kahayang deui nulis sajak. Harita mah kudu prung!

            Kuring nanya ka pa Dédi, guru basa Sunda kumaha carana nulis sajak. Pa Dédi surti kana kahayang kuring. Anjeuna nurunkeun élmuna ka kuring. Saurna, tulis heula wé sadaya eusi pikir, ke mun tos bérés kakara pilihan kekecapan pokona. Saupama kekecapan poko tos aya, kakara sarungsum. Kadituna mah tinggal diksi atawa pilihan kecapna dimamanis. Kuring protés, geuning panjang prosésna? Saur pa Dédi téh, mun tos biasa mah teu kudu kitu, komo kosa kecap dina uteuk loba mah, tinggal trét.

            Di nagara deungeun cénah aya aliran anu ngagem kapercayaan yén kecap anu mimiti ditulis jadi sajak teu bisa diropea deui. Lamun kekecapanana diganti, cénah, mangka éta téh lain sajak. Ah, keun baé. Pokona mah kuring rék nulis sajak.

            Sajak anu mimiti ditulis tur diropéa welasan kalina téh ditémbongkeun ka babaturan sabangku. Cék manéhna, basana kurang sangar! Aéh, enya, harita téh jejer sajak anu ditulis ngeunaan lemah cai. Kekecapanana teu napak kana eusi sajakna, teu nyuluran cénah. Harita mah kuring teu peunggas harepan, kamandang ti babaturan mecut diri sangkan bisa ngaluarkeun sagala kamampuh dina nulis sajak. Éta sajak diropéa deui. Kekecapan anu teu napak téa diganti ku kekecapan anu bisa ngébréhkeun maksud jejer sajakna. Sanggeus kitu éta sajak ditémbongkeun deui. Wéh, hébat cenah! Sumpahna ogé asa ditonjok congcot! Untungna kaburu sadar, sabab lamun ngarasa butuh ku pamuji kadituna téh sok teu kapuji.

            Kuring ngawanikeun manéh ngirimkeun sajak ka pangurus OSIS, sina ditémpél dina mading. Sihoréng, nu maca sajak beunang kuring rata-rata nyebut alus, sanajan teu saeutik nu nyebut goréng ogé. Karasa, lamun aya nu nyebut goréng téh hartina kudu leuwih leukeun jeung daria. Lila kalilaan mah kabuktian kasauran pa Dédi téh, teu kudu lila prosésna. Alah bisa sabab biasa téa.

            Basa kenaikan kelas kamari, reuwas pagalo jeung atoh, Pa Dédi nyandak majalah Sunda, sihoréng sajak kuring anu judulna Kocap Kecap Kikiceupan, anu ditulis minangka tugas basa Sunda, dimuat dina éta majalah. Alhamdulillah. Saur Pa Dédi, sajak kuring pantes dimuat dina majalah, jadi ku anjeunna dikirimkeun. Ti harita nepi ka ayeuna, mugia dugi ka engké, kuring jadi sering nulis sajak.

            Lamun kuring nu asalna teu bisa jadi biasa, tangtu rerencangan sadayana ogé bisa. Dina widang naon waé. Mun keyeng mah insya Alloh pareng. Cag.

Puraga Tamba Kadengda

Teu hayang.

Celengkeung deui sora handaruan meupeus kakeuheul. Si mamah nu bisaan ngolo téh. Keur kumaha baé kaayaan kuring, anjeunna mah bisa ngigelan rasa haté kuring. Siga ayeuna, nu keur keuheul awahing dipapaksa kudu ngajar. Ari guru téa, euy, lain tukang ngayam bilik atawa palika. Kasebut guru mah, di lembur kuring, tata-titi basa matak gumati, réngkak paripolah kudu dialah. Saeutik codéka goréng salilana. Teu siga garong nu bisa ingsap tur bisa hirup kumbuh deui sabihara-bihari. Teu gableg cedo kasebutna ari guru gawé cidra mah, cenah. Siga Kang Mumin ku kapaksa kudu ingkah sanajan karék sabulan ngajar di SD lembur kuring, teu pira pédah ngomong anjing basa titajong kana batu hareupeun ibu-ibu nu keur silisiaran. Tuh, maenya teu meunang nyebut anjing? Padahal aya bungkeuleukanana. Teu nyebut innalillahi atawa astagfirulloh sakali mah cik atuh. Si Entang nu sutan-setan sapopoé gé taya nu nyaram. Pédah guru nu ngomongna? Tah! Éta salasahijina alesan kuring teu hayang jadi guru, saeutik kosakecapna!

Éta ogé dipisérab ku urang lembur mah, malah teu kudu mirun seuneu ogé cipanas keur kopi-kopi waé mah sok nyampak. Kitu téh wuwuh beuleum sampeuna. Atuh pabeubeurang mangsa mépés késang, datang ka imah téh dipapag citiis dina kendi. Kétang, éta ogé nu lalagasan kénéh. Pareng solawatan dina peuting jumaah, sakadang guru mah sok diheulakeun tuangna. Éh, bareng kétang jeung nu mupuhuan du’a. Nu lian mah kapan berekah kabagéan hulu asin ogé.

Si mamah neuteup. Éta gé pédah kuring maling teuteup da titatadi ngan tungkul baé. Tungkul téh lain siga bolon nu diwarah ku kolotna, tapi nahan amarah nu méh paburisat. Sajongjongan mah hayang nakol si bapa nu teu ngarti kahayang kuring.

“Keur naon atuh sakola luhur-luhur ari teu kapaké mah?” saurna. Ah! Ari teu kahatéan mah sakola hukum gé tungtungna mah aya nu jadi tukang ngoméan lédeng. Kacipta mun ku kuring diomongkeun.

“Hoyongna kumaha atuh Ujang téh?” si mamah mariksa ogé.

Kuring tungkul kénéh. Si mamah ngusap peupeuteuyan barung kanyaah nu leleb.

“Hayang di kota? Hah? Rék jadi naon?” si bapa ngocorkeun deui amarah.

Kuring teu wani némpas mun si bapa keur norolang. Aya nu nyungkelit gé disidem dina ati wé, tara ieuh gelar. Kasieun tangtu nyampak mun paréa-réa omong, sieun doraka téa mah, sieun jadi matak mah, jeung nu deukeut mah sieun digaplok. Kapan teu meunang lin ngalawan kolot mah?

Paguneman teh ngan samet kitu poé harita mah. Aéh, kamari géto ogé sarua, siga nu béak bahan caritaan. Padahal naon héséna mun magunemkeun pulitik atawa harega nu térékél deui térékél deui. Ari ngamimitian nyarita téh sok méngkol deui kadinya. Teuing kumaha catangna da si bapa bisaan méngparkeun omongan.

Kuring jeung si bapa barina gé teu pati deukeut, malah kuring dalit kénéh jeung si jablay ucing kameumeut. Tutas ngobrol, si mamah sok nyampeurkeun si bapa bari teuing ngomongkeun naon. Kuring, indit ka dapur mawa ucing tuluy ngerem manéh di kamer bari ngabudalkeun katugenah. Sakapeung mah asa sato nu bisa surti téh, sok sanajan méong deui méong deui ménta parab.

**

Paponpoé meujeuhna payus dipaké moyan. Panyawah ti tadi kénéh geus arindit. Paré usum celetu, hamo kaheuleut sapoé ogé ku patani mah. Keur resep-resepna nénjo cenah.  Nu lalar ka hareupeun imah ukur pamuda-pamuda pangangguran nu taya gadag. Motor bahro patarik-tarik sora knalpot ngagerung ngagebah récétna manuk nu cinutun dina dahan-dahan tangkal. Hayam bikang nu kokotak waé kasimbeuh kekebul motor. Si belegug teh, mani taya ras-rasan sada motor téh!

Kuring jongjon kénéh nyanghareupan cikopi dibaturan udud. Hiji-hijina kaayaan nu matak nyugemakeun haté téh ngan ieu-ieuna. Lian ti éta mah sangsara!

“Jang, mumuluk heula,” sora si mamah.

“Engké wé,” cekéng téh. Leungit harti ilang dangiang atuh cikopi panas kasilih ku sangu mah!

Sawangan ngahaja dikencar ka alak paul, nuturkeun haseup roko nu ngelun tuluy ngagibeg katoel angin hiliwir. Pikir digendir sina iang ninggalkeun bantal nu pinuh ku dahdir. Nyawang mangsa nu meureun kaanjang, kabayang sagala rupa nu salila ieu ngan aya dina kahayang. Meureun teu kudu ngalamun ngahurun balung di dieu. Gawé kapaké, gajih teu jadi rerewih. Hirup cukup hurip lantip. Beu, kahayang geus nepi ka bulan, ari awak ngarengkol kénéh. Garo-garo teu ateul tungtungna mah.

“Hoyongna kumaha atuh?” si mamah mariksa deui. Udud nu tinggal puntung didedetkeun kana asbak.

“Pokona mah tong jadi guru. Titik!”

“Naha? Ieuh, kacida mulyana jadi guru téh. Sugan wé kaangkat atuh darajat kulawarga urang téh.”

Kuring olohok ngadéngé caritaan si mamah. Heuheuy, enya kitu? Kuring wani taruhan nu ngangkat darajat mah iwal ti hiji, duit, dua duit, tilu duit. Jadi guru gé ari balangsak mah tetep wé ngantay miharep kartu miskin. Mun geus kitu naon bédana jeung tukang ngala suluh? Atawa purah ditutah-titah? Guru mah hésé néangan lolongkrang niat curaling. Bati ngajualan buku bari maksa ogé ngan cukup maseuhan tikoro, teu nepi kana beuteung. Maenya digajih leutik tapi élmu dina uteuk nu sakitu mahalna dimurah-maréh, kacida teuing! Bet éléh ku nu baramaén, ngan modal dampal leungeun sapoe meunang limapuluh réwu! Pasualanna lain rido atawa henteu, tapi ajén. Piraku cabé sakintal dibayar lima rébu perak? Peurih!

“Kaangkat kumaha, Mah?” kuring hayang nyaho sawangan si mamah.

“Enya, urang téh bakal dipihormat, moal aya nu ngajejeléh.” Kuring weléh teu ngarti.

Naha si mamah tara nongton tipi kitu, di dayeuh, dina sinetron, jihat nu ditingalikeun tina guru teh belegug, boloho. Moal lila gé pikiran kitu téh bakal nepi ka lembur. Urang lembur ayeuna téa hayang sagala kota. Hayang jadi masarakat madani cenah. Hayang katempo teu kuuleun mun anjang-anjangan ka kota, béh dituna hayang jadi urang kota. Baréto onaman urang lembur pengkuh kana adatna, ayeuna mah kapan di Baduy gé geus rada ngota. Komo ieu lembur téh lain Kanékés!

“Teu kahatean,” ngan sakitu nu kedal.

“Ih, jalankeun wé heula. Alah biasa sabab dipaksa, pan?”

Kuring ukur gideug.

“Atuh naon bédana Ujang jeung si Entang, si Janu ari kitu mah?”

Har, nya béda atuh! Kuring mah lulusan Jurnalistik, si Entang jeung si Janu mah ngan samet ngalamot bangku SD ogé. Écés pan? Maenya disaruakeun. Capé atuh sakola saluhur-luhur ngan disaruakeun jeung tukang ngangon.

Padahal kahayang mah teu gedé, ngan hayang nyiar cabak di kota. Kagok, bubuhan tileuleutik jauh ti kolot ayeuna asa salah cagap pédah saimah. Geus biasa ieuh teu disimbutan kanyaah si mamah, ditangtayungan raga si bapa. Ngan nya ari si bapa mah keukeuh sangkan kuring cicing di lembur, teuing honeng pédah tiluwelas taun teu saimah teuing pedah si bapa nu umurna tunggang gunung kudu dibaturan. Kuring ogé can bisa nangtukeun léngkah ka hareup mun ulukuted di lembur. Éta ogé lain teu hayang, ngan hawa kota sanajan pinuh kokotor gé geus nyaliara.

Mun seug di kota tempat baheula kuring kuliah aya pagawéan, meureun poé ieu  moal aya di dieu, lembur singkur mandala singkah. Orokaya, geus sabaraha puluh lamaran asup ka pausahaan-pausahaan hiji ogé taya nu nyanggut. Acan kétang, piraku ari euweuh mah.

 Kereteg haté geus masagi rék bubuara di lembur batur, katambah haté mah aya waé di ditu. Sakumaha baé ogé heurasna pamadegan si bapa, kuring keukeuh kudu nurut kahayang sorangan. Hayang néang pagawéan ingkig sorangan, capé sorangan, sangkan kuring reueus ku hasil késang sorangan. Usum kénéh kitu parapagawé ngasupkeun kulawargana ka kantor tempat digawéna? Ningali bangsa urang kieu kénéh mah, enya, meureun. Sukur ari becus, da ninggang teu belulna matak ngarugikeun batur. Maenya deuih kuring nambahan ngarurucah nagara nu keur meujeuh sagala samporét?

“Émutan deui nya sing tenget, nya?” pok si mamah bari ngusap sirah.

Kuring ngaluarkeun deui roko sabatang tuluy diseungeut. Nu balawiri ngan barudak  SD nu kakara balik ti sakolana.

**

Mun ningali deui buku-buku catetan baheula jaman SD kuring sok seuri sorangan. Ngumbar lamunan mangsa irung kacocok lého, beuheung pinuh ku daki, atawa suku nu bonténgeun. Mun ningali karét geulang minuhan leungeun, si bapa sok narik dua siki tuluy dijeprétkeun. Peureus. Geus kitu bagéan si mamah nu ngupahan. Kahéman si mamah nu natrat dina haté hamo ilang. Tug nepi ka kiwari umur lima likur kanyaahna teu kendat-kendat. Rajeun pajauh, tapi kanyaah indung ka anak teu unggut kalinduan. Basa mimiti ninggalkeun si mamah, harita téh rék sakola di lembur mang Handi, si mamah méh gogoakan semu beurat papisah jeung kuring.

Ceuk si bapa mah kuring budak baong. Teuing kumaha patokan si bapa nu disebut baong téh. Piraku ari gelut ngabéla ucing nu dibabukan kaasup baong? Atawa ngababuk sirah mang Suéb ku panakol kohkol sabab manéhna nyebut si mamah ungkluk disebut baong?  Teuing ah!

            Lembur nu baheula éndah kiwari geus robah. Tatangkalan sisi jalan jeung rupa-rupa sato di leuweung ayeuna mah tinggal waasna. Geus taya paninggaran nu baheula disebut jawara kahot, taya huma nu cenah tatanén pituin sélér urang. Matak pikateubetaheun.

            Pon kitu ogé pola pikir urang lembur ayeuna geus robah. Aya mangpaatna éta gé, tapi teu saeutik mudaratna. Pola pikir nu atah, kagok, kota henteu lembur geus teu merenah. Sagala rupa nu dipaké sapopoé, ayeuna mah kudu ngota. Ti mimiti kadaharan nepi ka baju nu nyangsang na awak. Leuheung mun kabedag, da loba nu bébéakan sagala dijual.

            Pikeun kuring, ah, kop téh teuing! Nu matak keukeuh hayang di kota téh kieu. Di lembur gé pikiranana mah hayang dayeuh, naon héséna sakalian cicing di kota!

            Hiji poé kuring digeroan ku si bapa.

            “Diuk. Ayeuna mah pamungkas wé ti bapa mah. Kahayang nu sabenerna kumaha Ujang téh? Teu betah cicing di lembur sorangan?” Sidik si bapa téh apaleun, na maké tatanya.

            “Pasualanana sanés betah teu betah, Pa. Tapi, bisa sareng teu bisana. Naon atuh pelajaran nu pantes diajarkeun ku abdi? Da mun di sakola diajarkeun jadi wartawan, mangga téh teuing. Kapanan teu aya...”

            “Éta mah bisa diusahakeun,” si bapa motong, “Loba ieuh guru nu ngajar lain pelajaran nu disuprih keur kuliahna.”

            “Tah éta, Pa,” kuring ngawani-wanikeun maneh,”Numatak kualitas atikan di urang kacida tinggaleunana téh salahsahijina sabab éta. Seueur guru nu ngajar pelajaran bari manéhna sorangan teu pati apal kana pelajaranana. Enya oge tiasa bari dijalankeun, ngan tangtos moal timus upami sangu mah.”

“Nyaho timana manéh? Geuning loba nu junun?” Pasemon si bapa semu ambek.

“Enya pan sanggem Ujang gé seueur, henteu ari sadayana mah. Da seueur nu junun alatan kulawarga atanapi lingkunganna, sanés ti sakolana. Sakola di urang mah seueur kénéh nu nganggap sakadar butuh salembar kertas kanggo ngalamar. Éta gé teu lepat, da ahirna mah éta nu dijugjug. Mung kumargi teu timus téa janten di urang mah kualitas pagawé téh angger we kitu teu undak-undak. Bapa gé uninga panginten cék berita bangsa urang mah tinggaleun utamana dina kaélmuan.” Asa kaasupan jurig kuring nyarita kitu.

            “Éta mah lain salah guru atuh, budakna wé nu teu ngarti.”

            Kuring ngarénghap panjang.

            “Tiasa waé. Kunaon atuh budakna teu ngarti? Kapan tiasa waé alatan guruna nu teu masagi élmuna atanapi cara ngadugikeunana nu lepat...”

            “Manéh téh nyalahkeun guru-guru manéh atuh kitu mah?”

            Gunem catur geus rada ngalantur. Tapi si bapa siga nu panasaran pédah kuring (kakara) nyarita siga kitu. Dukating nyoba atawa mémang si bapa keukeuh kana kapalayna.

            “Henteu. Malah Ujang mah untung tiasa sakola dugi ka paguron luhur. Éta téh kumargi kapungkur dijurung rojong ku guru-guru Ujang, dugi ka Ujang maksa ka bapa Ujang kudu kuliah. Tapi si Entang nu baheula sok juara kelas geuning samet kelas opat. Teu kedah madungdengkeun pasualan ékonomi da abdi mah yakin sabenerna masarakat urang mampuh nyakolakeun anakna dugi ka SMA waé mah. Mung kasadaran nu janten pasualan. Upami dicukcruk galurna mah panginten alatan teu merenah diajarna.” Kagok asong kuring cacarita. Keun baé teu nyambung ogé, nu penting mah hayang mudalkeun eusi haté.

            “Geus. Karep manéh wé ayeuna mah.”

            Ti harita si bapa tara tatanya pasualan éta. Tara nanya kétang, ari teu penting-penting teuing mah. Taya basa-basi nu ilahar. Enya ogé teu pikalucueun, ayeuna mah geus taya bojég. Jungkrang asa beuki longkéwang antara kuring jeung si bapa, kakaitan budak jeung nu jadi bapana méh teu karasa aya. Ngan si mamah nu angger téh.

            Haté ngarasa simpé ayeuna mah. Simpé kanyaah, simpé paliré ti si bapa utamana. Kaayaan di imah teu béda jeung lembur nu kakara didatangan. Cagap asa beuki salah,  sakalieun paadu teuteup jeung si bapa sok langsung ngabalieur. Sabenerna si mamah apal, ngan teu wasa mudalkeun kekecapan ka si bapa nu pamadeganana geus ngagurat batu.

            Ayeuna kuring sok nyorangan di kamer atawa di Cisawér, wahangan tempat pangulinan baheula. Indit isuk balik soré, teu sirikna pagawé kantor. Mun kongas mah sajungjungeun hayang ingkah harita kénéh ti lembur, ngan orokaya kapanan keur udud sapopoé ogé sok nyocéng tina bungkus roko si bapa. Bet kapikiran teu hayang digawé ayeuna mah, geus horéam mikiran itu-ieu jeung sanggeuk ungkag-ingkig.

            Ningali polah kuring nu kitu, si mamah sok ngangluh. Lingsem pédah anakna nu sarjana teu baranggawé. Éra ku tatangga majar anak nu pangdipikanyaahna nepi ka poé ieu can bisa makaya dirina sorangan. Beu, sugan téh lulus kuliah bakal pitingtrimeun. Horénganan pasualan kahirupan nu sabenerna kakara dimimitian.

**

“Barudak, eusian LKS-na. Bapa aya rapat di kantor dinas.” Kuring mérésan buku nu patulayah dina méja. Sanggeus rada jauh ti kelas, hawar-hawar kadéngé barudak sarurak.  

***réngsé***

Webi Alisan

Pagelaran, 3 Méi 2007